Japan reactor core may be leaking

Japan reactor core may be leaking radioactive material, official says

By the CNN Wire Staff
March 25, 2011

Tokyo (CNN) -- Authorities in Japan raised the prospect Friday of a likely breach in the all-important containment vessel of the No. 3 reactor at the stricken Fukushima Daiichi nuclear power plant, a potentially ominous development in the race to prevent a large-scale release of radiation.

Contaminated water likely seeped through the containment vessel protecting the reactor's core, said Hidehiko Nishiyama of the Japan Nuclear and Industrial Safety Agency.

Three employees working near the No. 3 reactor Thursday stepped into water that had 10,000 times the amount of radiation typical for a nuclear plant, Nishiyama said. An analysis of the contamination suggests "some sort of leakage" from the reactor core, signaling a possible break of the containment vessel that houses the core, he said.

The workers have been hospitalized and work inside the reactor building has been halted, according to the agency.

Work inside two other reactor buildings also had to stop and workers had to be pulled back Friday after the discovery of high levels of radiation in water at those locations, a Tokyo Electric Power Company official said Saturday. Water is still being pumped into the containment vessels, the utility official said.

Nuclear power experts cautioned against reading too much into the newest development, saying the workers exposed to radioactive water might not suffer injuries any more serious than a sunburn.

Moreover, evidence of radioactivity in the water around the plant is not necessarily surprising given the amount of water sprayed onto and pumped into the reactors, said Ian Hutchinson, professor of nuclear science and engineering at the Massachusetts institute of Technology.

"I am not particularly alarmed," he said.

The reactor thought to be leaking contaminated water is the same one cited in the dramatic evacuation last week of a small crew of workers who had stayed behind after the plant's owner pulled most employees from the area. The workers were pulled back March 16 after white smoke began billowing from the reactor and radiation levels spiked.

At the time, the Japanese nuclear safety agency said it suspected damage to No. 3's containment vessel, but a government spokesman the next day said there had been no indication of a "major breach of containment."

That reactor is of particular concern, experts have said, because it is the only one at the plant to use a combination of uranium and plutonium fuel, called MOX, that is considered to be more dangerous than the pure uranium fuel used in other reactors.

Plant workers were also carefully watching the plant's No. 1 reactor, concerned that an increase in pressure noted inside that reactor could be a troublesome sign. Earlier, buildups of hydrogen gas had driven up pressure that led to explosions at three of the nuclear plant's reactors, including the No. 1 unit.

Nishiyama conceded that "controlling the temperature and pressure has been difficult" for that reactor, which on Friday had been declared stable.

The hospitalized employees were working to reconnect power to the No. 3 reactor building when they encountered water that was about 5 inches (15 centimeters) deep. Water rushed over the boots of two workers, who may have received what is called a "beta burn." The third worker had taller boots but was hospitalized as a precaution, according to Nishiyama.

The men were exposed to the water for 40 to 50 minutes, said Tokyo Electric, which owns the plant. The workers may have ignored alarms on devices intended to measure radiation levels, believing the readings to be wrong, said the International Atomic Energy Agency, citing Japanese authorities.

The two workers whose skin was exposed to the contaminated water had the highest levels of radiation recorded so far, the power company said.

One, in his 30s, was exposed to 180.7 millisieverts and the other, in his 20s, tested at 179.37 millisieverts.

Nishiyama said the third man -- who was exposed to 173 millisieverts but at first did not go to the hospital because his boots were high enough to prevent water from touching his skin -- has also gone to the same research hospital out of "an abundance of caution."

Beta rays given off by radioactive substances don't penetrate deeply into materials, including flesh, said Nolan Hertel, a professor nuclear engineering at Georgia Tech. Consequently, the danger is relatively limited, he said.

"Basically, a beta burn would be akin to a bad sunburn," he said.

Some 17 people have been exposed to 100 or more millisieverts of radiation since the plant's crisis began two weeks ago following a 9.0-magnitude earthquake and subsequent tsunami struck.

A person in an industrialized country is naturally exposed to 3 millisieverts of radiation a year.

But Japan's Health Ministry recently raised the maximum level of exposure for a person working to address the crisis at the nuclear plant to a rate of 250 millisieverts per year from the previous 100-millisievert standard.

In the Fukushima Prefecture where the plant is located, officials had screened 87,813 people for radiation exposure as of Thursday, NISA said in a news release. Of those 98 people had tested above limits for exposure, but once their clothes were removed and other measures taken, the exposure levels dropped and there was no effect on health.

The agency also said screeners have examined thyroid glands of 66 children ranging in age from 1 to 15 and found that the "level of exposure of no problem."

The thyroid gland, particularly in children, can readily absorb radiation, health experts say.

It's not entirely clear where the contaminants in the water came from, according to Nishiyama. But he said that based on the composition of the radioactive material in the water, the likely source appears to be the reactor core and not the open-air spent fuel pool onto which workers have sprayed tons of water in recent days in an effort to keep it cool.

He said it if the water is from the reactor core, the problem may not be a crack in containment vessel, but rather seepage from vents or valves. The containment vessel is still holding pressure, he said, a sign that it may not be cracked.

The incident raised questions about radiation control measures at the plant as 536 people -- including government authorities and firefighters -- continued working there Friday, according to an official with Tokyo Electric.

The high measure prompted a top official with Nishiyama's agency to urge Tokyo Electric to "improve its radiation management measures."

Workers are undertaking various measures to prevent the further release of radioactive substances into the air and beyond.

Nishiyama said officials hope to start pumping in fresh water -- rather than the corrosive seawater they have been using -- to cool the spent-fuel pool at the No. 1 reactor and other locations.

Such pools have nuclear fuel rods that can emit radiation if the water that normally surrounds them leaks out or boils off, which is more likely to happen without any functional cooling system in place.

Switching to fresh water, instead of seawater, is also a priority for the No. 2 reactor's core (as well as for its spent fuel pool), Nishiyama said. The aim is to prevent further corrosion and damage inside, which may be worsened by the buildup of salt.

A U.S. military barge loaded with fresh water to help cool the reactors left Yokosuka Navy Base at 11 a.m., said Jose Schmitt, commander of Fleet Activities at Yokosuka. A Japanese ship will escort the barge to the Fukushima plant; U.S. personnel are not involved in the escort or distribution of the water, according to Maj. Joseph Macri, a spokesman for U.S. Forces Japan.

The U.S. military assistance follows a request by Japanese government and utility authorities for large amounts of fresh water.

Beyond the seawater/saltwater issue, water in and around the Nos. 1 and 2 reactors had "high radiation levels," Nishiyama said Friday -- though not as high as that of the No. 3 unit.

Thursday's incident has further made the latter reactor a prime focus, and Nishiyama said Friday that "radiation levels are high" in some locales near that unit.

He said that authorities were considering "other routes" to accomplish their goals of restarting the cooling systems around No. 3, keeping its spent nuclear fuel pool in check and other aims. Later in the day, Nishiyama said authorities hadn't yet determined how to get around the obstacle.

Firefighters from Tokyo and Kawasaki were expected to resume spraying toward the No. 3 reactor and its fuel pool on Friday afternoon, according to Nishiyama.

Efforts also continue at the Nos. 4, 5 and 6 reactors -- each of which have their own concerns, though less pronounced because the units were on scheduled outages when the quake struck. None of these three units had nuclear fuel inside their reactors, though efforts are ongoing to control temperatures inside the spent fuel pools.

On Friday morning, a concrete pump truck was used once again to inject seawater into the No. 4 unit's fuel pool.

CNN's Jennifer Rizzo contributed to this report.

Violent protests erupted in Syria

At least 24 reported killed in and around volatile Syrian town

By the CNN Wire Staff
March 25, 2011

(CNN) -- Violent protests erupted in Syria on Friday, with at least 24 people killed in and near the restive Syrian city of Daraa and a boy slain in the coastal town of Latakia, reports said.

Fifteen people who tried to march to Daraa have been killed, sources said, and nine people died when security forces fired on demonstrators in Daraa's main square, said Wissam Tarif, a human rights activist.

There were many casualties in Daraa, said Abdullah, who asked that his full name not be reported due to security concerns. He said he was an eyewitness to Friday's events in the city, which has been engulfed by deadly clashes in recent days between security forces and protesters.

"Thousands gathered and moved to the governor's building in Daraa, and there they burned a large picture of Bashar al-Assad, and then they toppled a statue of Hafez al-Assad in the center of the square," Abdullah said, referring to the current president and his late father, the former president.

"After that, armed men came out from the roof of the officers' club in front of the governor's office and started firing at the crowd," he said.

Aman al Aswad, an opposition activist, also told CNN about ongoing clashes with security forces in the central square. He said it appears that dozens of people have been killed or injured, but couldn't be precise on the totals.

CNN was unable to independently confirm the accounts as the Syrian government has yet to grant access to the network.

Earlier, anti-government rhetoric rang out across the town in an outpouring that drew more than 100,000 people, according to Kamal Aswad, a political activist in Daraa.

People decried recent government pronouncements for reforms and an assertion by government spokeswoman and adviser Bouthaina Shabaan that the country's president ordered "no live bullets" would be used against demonstrators.

One witness said the people chanted "Bouthaina we do not want your bread, we want dignity." He said an "overwhelming number" of protesters came out in support of "martyrs" in Daraa, people who were killed in recent clashes.

"The whole of the city was out in the street to bury the dead and demand that those responsible be tried for their crimes against the people of Daraa," the witness said. "We broke the barrier of fear today and the security forces could not touch us."

The witness said the security forces had withdrawn from the center of the city and didn't interfere with the demonstrations, which are stoked by a range of political and economic grievances.

The international community is concerned about the situation in Syria. The United Nations said Secretary-General Ban Ki-moon spoke by phone with President Assad.

Human Rights Watch, among other groups, said Thursday that around three dozen people were killed in clashes in a 48-hour period.

"Syria's security forces are showing the same cruel disregard for protesters' lives as their counterparts in Libya, Tunisia, Egypt, Yemen, and Bahrain," said Sarah Leah Whitson, Middle East and North Africa director at Human Rights Watch.

"President Bashar al-Assad's talk about reforms doesn't mean anything when his security forces are mowing down people who want to talk about them."

The government announced a number of measures that apparently addressed protesters' demands. Among them are decrees to cut taxes and raise government workers' salaries by 1,500 Syrian pounds ($32.60 US) a month and pledges to provide more press freedoms, increased job opportunities and curbs on government corruption.

The government said it will form a committee "to contact and listen to citizens in Daraa."

It also said it would study lifting the country's emergency law and adopting new legislation that would license political parties.

Syria's emergency law has been in effect since 1963. It allows the government to make preventive arrests and override constitutional and penal code statutes. It also bars detainees who haven't been charged from filing court complaints or from having a lawyer present during interrogations.

There were pockets of smaller turnouts in Syria on Friday.

State TV showed what it said was pro-government demonstrations in Aleppo and Damascus. Video emerged of protests in Hama, where the government violently suppressed an uprising in 1982

Haytham Manna, a Syrian rights activist who lives in France and originally hails from Daraa, reported demonstrations in the cities of Raqqa, where there were reports of arrests and injuries, Latakia, and Homs.

Tarif said a 13-year old boy was killed in Latakia after he was beaten by security forces when they tried to break up a demonstration. The teen was from the neighboring village of Jabla.

Haitham Maleh, a Syrian human rights lawyer in Damascus, said demonstrators turned out in Deir Al-Zour and were roughed up in Damascus.

"Syria today is like a barrel of gunpowder, and may explode at any moment," Maleh said. "What is happening in Syria cannot be tolerated anymore. We have been subjected to oppression, domination and suppression by the security authorities and we have unemployment exceeding 30%, while 60% of us live below the poverty line."

Maleh's son, Iyas, said a legal group asked the International Criminal Court to investigate possible crimes against humanity committed by Syrian forces. The group is the Haitham Maleh Foundation for the Defense of Syrian Human Rights Defenders.

The court told CNN that because Syria is not a "state party to the Rome statute" that established the international body, it can't take action on allegations of crimes in Syria. There are two exceptions however. One would be if the Syrian authorities accepted the jurisdiction of the court, and the other would be if the U.N. Security Council referred the situation to the court.

But Iyas Maleh is hoping that the Security Council will take action.

"If not, then I guess we will have to wait until there is a recognized Syrian transitional government who can sign the Rome statute."

CNN's Salma Abdelaziz, Saad Abedine, Mustafa Al-Arab, Christine Theodorou, and Joe Sterling contributed to this report.

Syria unrest

Protests in Deraa, Damascus and Hama

25 March 2011 Last updated at 15:40 GMT

Gunfire has been heard during a fresh protest march in the Syrian city of Deraa, reports say.

Clashes erupted in Damascus and other cities

The marchers had attended funerals for some of the 25 protesters shot dead on Wednesday by security forces.

Demonstrations were also reported in the capital, Damascus, where there were some arrests, and in the towns of Hama and Tall.

Opposition activists had called for nationwide protests after Friday prayers, following a week of unrest.

The city of Deraa, south of Damascus, has become the centre of a serious challenge to the regime of President Bashar al-Assad.

Some of the protesters started a fire under a bronze statue of his father, the late President Hafez al-Assad, witnesses reported.

More than 40 people are thought to have been killed in the town in a week of protests, although it has been hard to verify the accounts.

Unconfirmed reports on Friday said another group of protesters trying to reach Deraa were killed in a nearby village when security forces opened fire.

A human rights activist told AFP news agency the deaths occured in Salamen village. A witness told al-Jazeera television channel at least 20 had died.

Analysis Lina Sinjab BBC News, Damascus Thousands of protesters are marching in Deraa chanting for freedom. They are criticising a presidential adviser who said they were protesting because they were hungry. "Deraa people are not hungry, we want freedom," they are saying. In Damascus, one demonstration was broken up by security forces. Many people were arrested. Another protest reported by an eyewitness took place around al-Rifai mosque in central Damascus, but it was hard to independently verify it. "There were hundreds of us who marched after prayers, but we were surrounded and attacked by security forces," the eyewitness told the BBC. Earlier, we tried to visit Deraa but we were stopped by security forces and sent back to Damascus.

In Damascus, hundreds marched on King Faisal Street chanting: "Peaceful, Peaceful, God, Syria, Freedom".

This protest was broken up by security forces and many were arrested, reports say.

Another protest reported to the BBC by an eyewitness took place around al-Rifai near Qasar Sousah Square.

Supporters of Mr Assad were also staging protests in the capital, and clashes erupted between the two sides.

In Hama, hundreds of people were said to have gathered on the city streets to chant "freedom".

In 1982, the Syrian army put down an uprising led by the Muslim Brotherhood in Hama. Rights groups believe that tens of thousands of civilians were killed when large parts of the city were destroyed in the military assault.

In Tall, witnesses quoted by the Reuters news agency said about 1,000 people had rallied to show their support for the Deraa protesters, and were chanting slogans denouncing members of the ruling Assad family.
Changes promised

On Thursday, the Syrian government said it would consider political reforms, including the possible ending of emergency laws introduced in 1963.

The government also said it would put on trial those suspected of killing several protesters in Deraa.

Mr Assad later ordered the release of everyone arrested during the "recent events", state media said.

Presidential spokeswoman Bouthaina Shaaban blamed outside agitators for whipping up trouble, and denied that the government had ordered security forces to open fire on protesters.

But she said this "did not mean mistakes had not been made".

NATO takes control of enforcing Libya no-fly zone

AFP March 25, 2011

TRIPOLI (AFP) - NATO has agreed to take control of enforcing a no-fly zone in Libya to thwart the forces of leader Moamer Kadhafi, as coalition air strikes targeted Tripoli for the sixth straight day.

NATO Secretary General Anders Fogh Rasmussen said Thursday that after lengthy negotiations the 28-member alliance reached a deal to enforce the no-fly zone.

"We are taking action as part of a broad international effort to protect civilians against the Kadhafi regime," he said.

Rasmussen said the NATO operation was limited to enforcing the no-fly zone, but a senior US official, speaking on condition of anonymity later in Washington, said that NATO reached a "political agreement" to also command all other operations aimed at protecting civilians -- meaning strikes against Kadhafi's ground forces. Related article:NATO blocks 'front door' for arms smugglers into Libya

The news came as anti-aircraft fire raked the Tripoli skies late Thursday, with at least three explosions shaking the capital and its eastern suburb of Tajura, AFP journalists reported.

At least one blast was heard from the centre of the city, while others came from Tajura, home to military bases, an AFP journalist reported.

Libyan state television said that "civilian and military sites in Tripoli and Tajura" had come under fire from "long-range missiles."

Fighting also raged in rebel-held Misrata, some 214 kilometres (132 miles) east of Tripoli. A doctor treating the wounded at a hospital said attacks by Kadhafi forces since March 18 "have killed 109 people and wounded 1,300 others, 81 of whom are in serious condition."

Relentless British, French and US air strikes since Saturday have been targeting Kadhafi's air defenses in a bid to protect civilians under the terms of a UN resolution.

The strikes also provide cover for a rag-tag band of rebels seeking to oust Kadhafi after more than four decades in power, but who are disorganized and out-gunned by pro-regime forces.

A Kadhafi fighter plane that dared to flout the no-fly zone was swiftly punished Thursday when a French fighter destroyed the jet after it landed in the city of Misrata east of Tripoli, the French military said.

Washington, meanwhile, urged the Libyan military to ignore Kadhafi's orders.

"Our message is simple: stop fighting, stop killing your own people, stop obeying the orders of Colonel Kadhafi," Vice Admiral William Gortney said.

"It's fair to say the coalition is growing in both size and capability every day," he said, adding "more than 350 aircraft are involved in some capacity. Only slightly more than half belong to the United States."

The Pentagon said 12 countries were now taking part in the coalition seeking to enforce the no-fly zone -- including two Arab nations, Qatar and the United Arab Emirates. A senior US official said the UAE had contributed 12 aircraft.

Allied diplomats spent the day negotiating how to coordinate the campaign against Kadhafi, how far to enforce the UN resolutions, and how to incorporate assistance from non-NATO Arab countries.

"We have agreed, along with our NATO allies, to transition command and control for the no-fly zone over Libya to NATO," Secretary of State Hillary Clinton said, speaking after meeting with President Barack Obama and the US national security team.

"All 28 allies have also now authorized military authorities to develop an operations plan for NATO to take on the broader civilian protection mission under Resolution 1973."

Clinton said that "significant progress" had been made in just five days, but that the "danger is far from over, and Kadhafi's forces "remain a serious threat to the safety of the people."

Clinton also underscored "crucial" Arab support for the operation, and praised Qatar and the United Arab Emirates for joining the coalition.

The State Department later said that Clinton will attend a London conference Tuesday on military action against Libya.

French President Nicolas Sarkozy meanwhile said coordination of the international campaign must "remain eminently political" even if NATO takes military command.

"Operational, technical coordination will be at NATO level, but political coordination... will be at the level of the coalition," he said at a European Union summit in Brussels.

That would enable non-NATO members, such as Arab partners, to take part in political decision-making, he said.

Anti-aircraft fire and explosions also rattled the coastal city of Sirte, Kadhafi's home town 600 kilometres (370 miles) east of Tripoli, a resident said.

Kadhafi forces attacked Zentan, east of Tripoli, as rebels fought to retake the oil city of Ajdabiya, which sits at a junction on roads leading from rebel strongholds Benghazi and Tobruk in eastern Libya.

Rebels were in striking distance of Ajdabiya, an AFP journalist said, with shelling and gunfire heard nine kilometres (five miles) from the city.

"They are shooting at us with tanks, artillery and Grad missiles," said Mohammed, a rebel returning from the frontline. "We have nothing but light weapons."

The rebel army spokesman, air force general Ahmed Omar Bani, told reporters in Benghazi at his first news conference that some Kadhafi loyalists in Ajdabiya have asked to surrender.

"We are trying to negotiate with these people in Ajdabiya because we are almost sure that they have lost contact with the headquarters," Bani said.

There were also reports from the southern stronghold of Sebha -- bastion of Kadhafi's Guededfa tribe and site of an important military base -- of intense coalition air raids.

A government spokesman in Tripoli said almost 100 civilians had been killed since coalition air strikes began Saturday, a figure that could not be independently confirmed.

The US general in charge of the operation, General Carter Ham, said coalition forces imposing the no-fly zone "cannot be sure" there have been no civilian deaths, but are trying to be "very precise."

Ham, head of US Africa Command, also said Libya's air defences "essentially no longer exist" after being destroyed in strikes, and that coalition forces were now targeting Libyan troops attacking civilians.

At the UN headquarters in New York, Secretary General Ban Ki-moon told the Security Council that Kadhafi's troops were ignoring the UN ceasefire order, and that human rights abuses continued in Libya.

"Libyan authorities have repeatedly claimed they have instituted a ceasefire," Ban said. "We see no evidence that that is the case. On the contrary, fierce battles have continued."

Separately, Russian President Dmitry Medvedev telephoned Obama to urge him to avoid civilian casualties in Libya and limit the campaign to the UN-set goals.

Russia abstained from last week's vote authorising the no-fly zone.
But French Foreign Minister Alain Juppe of France said coalition air strikes would "continue for as long as necessary."

Obama facing mounting criticism over Libya

President Obama steps off Marine One at the White House on Wednesday after a five-day trip to Latin America.

By Alan Silverleib, CNN
March 24, 2011

Washington (CNN) -- Top Obama administration officials are expected to face continued criticism Thursday over their handling of the crisis in Libya, and louder calls for a clearer explanation of U.S. policy in the war-torn North African nation.

The president, who returned home from a five-day trip to Latin America on Wednesday, has insisted that the goal of the U.N.-sanctioned military mission is strictly to prevent a humanitarian crisis. Specifically, the mission is meant to prevent a slaughter of Libyan rebels and other civilians by forces loyal to strongman Moammar Gadhafi.

Obama, however, has also said the administration's ultimate objective is Gadhafi's removal from power. U.S. officials have indicated they hope the dictator will be removed quickly by forces currently loyal to him, though they haven't publicly called for a coup.

"Gadhafi has a decision to make and the people around him each have decisions to make," Secretary of State Hillary Clinton said Wednesday. "We would certainly encourage that they make the right decision."

Critics on Capitol Hill and elsewhere are angry over what they consider inadequate administration consultation with Congress before the start of the military mission, which began over the weekend. They also continue to have questions over the conflict's cost and consequences, as well as the U.S. endgame.

Obama himself conceded in an interview with CNN on Tuesday that Gadhafi could "hunker down and wait it out even in the face of (the U.N.) no-fly zone, even though his forces have been degraded."

House Speaker John Boehner, R-Ohio, sent a letter to Obama Wednesday complaining that "military resources were committed to war without clearly defining for the American people, the Congress, and our troops what the mission in Libya is and what America's role is in achieving that mission."

"In fact," Boehner said, "the limited, sometimes contradictory, case made to the American people by members of your administration has left some fundamental questions about our engagement unanswered."

Among other things, Boehner asked whether it is acceptable for Gadhafi to remain in power once the military campaign ends.

"If not, how will he be removed from power?" Boehner asked. "Why would the U.S. commit American resources to enforcing a U.N. resolution that is inconsistent with our stated policy goals and national interests?"

Boehner also posed other questions for the president. Since the "stated U.S. policy goal is removing" Gadhafi from power, "do you have an engagement strategy for the opposition forces? If the strife in Libya becomes a protracted conflict, what are your administration's objectives for engaging with opposition forces, and what standards must a new regime meet to be recognized by our government?" his letter said.

Another key House Republican called Wednesday for a withdrawal of U.S. forces, arguing that Obama had failed to rally public support for military action.

"Mr. President, you have failed to state a clear and convincing explanation of the vital national interest at stake which demands our intervention in Libya," said Rep. Candice Miller, R-Michigan. "You have failed to state a clearly defined mission for our military to defend that interest. ... I believe you must pull our forces from the coalition immediately."

Rep. Tom McClintock, R-California, sent his own letter to Obama on Wednesday, contending the president violated the 1973 War Powers Act and other constitutional restrictions against authorizing military action.

"With all due respect, I can only conclude that your order to United States Armed Forces to attack the nation of Libya on March 19, 2011 is in direct violation of the War Powers Resolution and constitutes a usurpation of constitutional powers clearly and solely vested in the United States Congress and is accordingly unlawful and unconstitutional," McClintock's letter said.

Liberal Democrats in Congress have also expressed unease with the Libyan intervention, particularly in regard to the relative lack of congressional consultation and the prospects for an open-ended conflict.

Rep. Raul Grijalva of Arizona and Reps. Barbara Lee, Mike Honda and Lynn Woolsey of California released a statement late Tuesday arguing that "the United States must immediately shift to end the bombing in Libya."

"We will fight in Congress to ensure the United States does not become embroiled in yet another destabilizing military quagmire in Libya with no clear exit plan or diplomatic strategy for peace," they said.

Top Senate Democrats, however, continue to defend the administration, insisting that Obama moved methodically and carefully to assemble a strong international coalition capable of saving innocent lives and reinforcing the broader Middle East reform movement.

Sen. Richard Durbin, D-Illinois, told reporters Wednesday that Obama's pursuit of international approval was reminiscent of former President George H.W. Bush lining up global support before taking military action to drive Iraq from Kuwait in the early 1990s.

Obama has pursued a "very prudent course of action," Durbin said. The United States is supporting "unprecedented and long overdue change" that is consistent "with our national values."

Durbin noted that, if the conflict drags on, members of Congress could push for a vote of approval under the War Powers Act.

The United States is "coming to the support and to the aid of a democratic movement in general, and trying to protect a population inside Libya to the extent that it is possible," said Michigan Sen. Carl Levin, chairman of the Senate Armed Services Committee.

If the president hadn't taken the time to assemble a broad coalition in Libya, there would have been "huge opposition ... in the streets of the Arab world," Levin said. Protests currently aimed at Arab dictators "would have been turned against us."

Sen. Jack Reed, D-Rhode Island, stressed the administration's intention to hand over leadership of the military effort to international allies as soon as possible.

U.S. operations have generally been limited to America's "unique capabilities" relating to the establishment of a no-fly zone, he said.

Some analysts, however, echoed complaints about what they insisted was unclear administration guidance about ultimate U.S. goals in Libya and the methods being used in pursuit of those objectives.

Obama has been "fairly muddy in what he's said," argued Max Boot, a senior fellow at the Council on Foreign Relations. The president has been "reacting frantically" to events and "being pulled hither and yon."

Boot predicted air power would not be sufficient to knock out the Gadhafi regime, and warned of a "protracted and costly stalemate" if the United States doesn't send in military advisers to help arm and train the rebels.

Obama may be hoping for a palace coup, Boot said, but "I wouldn't bet on it."

Boot also stressed the need for more planning for a post-Gadhafi Libya. There's a "real danger of chaos" and protracted tribal warfare if Gadhafi falls, he said. Al Qaeda may be able to exploit such a situation, he warned.

Boot blasted the White House for "not really preparing the American people for the possibility that this could be a protracted and expensive conflict."

"The public and the administration should not be going into this with rose-colored blinkers on," he said.

But Thomas Mann, a senior fellow at the Brookings Institute, told CNN that Obama "has no interest in a full-scale war with Libya and every intention in keeping our mission there limited in scope and duration."

Mann also argued that Obama "probably doesn't want a congressional vote of approval because it would heighten the public attention and the stakes involved."

Still, "while Congress has no stomach for assuming responsibility for approving or reversing the steps taken by Obama, the president (would be) well advised to step up his consultation with the first branch of government," he said.

Wendy Schiller, a Brown University political scientist, argued Obama might have eventually paid a political price if he didn't intervene before Gadhafi's troops took control of the last rebel stronghold in Benghazi.

"Americans generally do not like to see protesters seeking political rights shot, wounded or killed," she said. "Standing by and watching that happen, especially after the U.N. authorized a no-fly zone, would have made Obama look weak and indifferent to their struggle."

Phan Châu Trinh (1872-1926) Tranh Đấu Bất Bạo Động

Nguyễn Quý Đại

Phan Châu Trinh sinh tháng 8 năm 1872 (nhâm thân) tại làng Tây Lộc phủ Tam Kỳ Quảng Nam, tự Tử Cán hiệu là Tây Hồ, biệt hiệu Hy Mã. Ông xuất thân gia đình danh tiếng tại Tiên Phước, thân phụ ông Phan văn Bình làm quan chức Quản cơ sơn phòng (chức quan võ trong coi biên giới các vùng núi) thân mẫu bà Lê thị Chung (Trung?). ông là con trai út, lập gia đình năm 1896 lúc 25 tuổi, vợ là Lê Thị Tỵ (1877-1914) người làng An Sơn, Tiên Phước. Thi đỗ cử nhân năm 1900, phó bảng 1901, năm 1903 làm quan ở Huế. (1)

Bối cảnh lịch sử.

Thực dân Pháp chiếm 6 tỉnh Nam Việt. Ngày 05.07.1885 Tướng De Courcy đem đại quân đánh úp Kinh thành Huế, Tôn Thất Thuyết (1835-1913) xa giá vua Hàm Nghi (1872-1943) ra khỏi Kinh thành. Các đạo quân De Courcy chỉ huy đuổi theo truy lùng. Tôn Thất Thuyết phải đưa vua chạy đến Tân Sở (QuảngTrị) thảo hịch Cần Vương được sĩ phu khắp nơi hưởng ứng lời kêu gọi, nổi lên chống Pháp, bấy giờ cụ Phan Văn Bình hưu trí, nhưng hưởng ứng Nghiã Hội Cần Vương làm chuyển vận sứ (phụ trách quân lương) ở đồn A-Bá Tiên Phước và lập đồn điền để trồng hoa màu tiếp tế cho Phong Trào Nghiã Hội tại Quảng Nam (từ tháng 7.1885 đến tháng 8.1887) dưới sự lãnh đạo của Nguyễn Duy Hiệu (1847-1887) và tiến sĩ Trần Văn Dư (1839-1885).

Tổng trú sứ Bihourd đề nghị với Ðồng Khánh sai Nguyễn Thân đánh dẹp Phong Trào Nghiã Hội Quảng Nam. Nguyễn Thân đánh Tam Kỳ và phá nhiều căn cứ quân Cần Vương, tiếp tục truy lùng bắt gia đình Nguyễn Duy Hiệu tại thượng nguyên Phước Sơn làm con tin, yêu cầu ông ra đầu hàng vì lòng hiếu thương mẹ già và gia đình. Ông phải về với triều đình (Ðồng Khánh) lảnh bản án tử hình. Ðồng Khánh lên ngôi 14.9.1885 làm vua bù nhìn. Triều đình có một số quan lại muốn yên thân cúi đầu tuân theo lệnh của bọn thực dân, xã hội và triều đình bị phân hoá trầm trọng chia làm hai phe. Phe theo kháng chiến cứu quốc, phe còn lại hàng giặc để thưà hưởng, vinh thân phì gia.

Cuộc kháng chiến của vua Hàm Nghi thất bại, bị tên thổ phỉ Lê Quang Ngọc, và Nguyễn Ðình Thìn chỉ điểm cho Pháp. Đêm 01.11.1888 bắt vua Hàm Nghi giao cho Ðại úy Boulanger ngày 04.11.1888, đến trung tuần tháng 8.1889 vua bị lưu đày sang Bắc Phi. Các phong trào Văn Thân, Cần Vương bị dẹp, nhưng không dập tắt lòng yêu nước của toàn dân Việt Nam.

Năm 1930 khởi nghiã chống Pháp của Việt Nam Quốc Dân Ðảng dù thất bại “không thành công cũng thành nhân“, không làm nao núng lòng yêu nước. Dân tộc Việt Nam luôn tranh đấu qua nhiều phòng trào đánh Tây, muốn thoát khỏi vòng nô lệ nên máu xương của dân quân tiếp tục đổ ra trên dòng sông lịch sử, cho đến ngày dành lại độc lập năm 1945. Bọn tay sai đắc lực như Nguyễn Thân (1840-1914), Hoàng Trọng Phu, Hoàng Cao Khải (1850-1933), Lê Hoan, Nguyễn Trọng Hợp (1834-1902), Phạm Ngọc Quát v.v. bị lịch sử phê phán, người đời nguyền rủa. hai tên phản quốc Ngọc và Thìn đều bị nghiã quân Phan Ðình Phùng (1844-1895) giết để làm gương cho hậu thế.

Sau cơn Quốc biến và Gia biến.

Phan Châu Trinh mồ côi mẹ lúc 6 (8?) tuổi, năm Đinh hợi 1887 thân phụ bị nạn qua đời, phòng trào cũng tan, ông từ giả chiến khu lúc 16 tuổi về quê sống với anh cả Phan Văn Cừ nuôi ông ăn học, ông là người hoạt bát, tháo vát và vui tính. Năm 1892 (21 tuổi) kết giao với Huỳnh Thúc Kháng, đến năm 1898 ông được vào trường tỉnh do đốc Trần Đinh Phong (Mã Sơn) tại Thanh Chiêm quận Ðiện Bàn trông coi giảng dạy, có nhiều cơ hội tiếp xúc với nền văn minh phố Hội và có thêm bạn thân là Trần Quý Cáp. Năm 1901 đậu phó bảng, người anh cả mất năm 1902 ông về cư tang, ở nhà dạy học đến năm Qúy mão 1903 lại được bổ dụng làm Thừa biện bộ Lễ. Kinh đô Huế là Trung tâm văn hóa, trong thời gian làm quan ông tiếp xúc nhiều giới trí thức tân học như: Ðào Nguyên Phổ (1861-1907), Thân Trọng Huề (1869-1925) Phan Bội Châu (1867-1940). Tàu bè ngoại quốc đến Ðà Nẵng, bán sách cho sĩ phu Việt Nam, từ đó Phan Châu Trinh tiếp thu ý thức thế hệ mới, về tư tưởng dân quyền và dân chủ. Các cuộc chiến Trung Hoa Nhật Bản (1894-1895) chiến tranh Ðức Pháp (1870-1871), ảnh hưởng rất nhiều đến thành phần trí thức, cũng như sách Tân thư, của Khang Hữu Vi (K’ang Yu Wei 1858-1927) Lương Khải Siêu (Liang Ch’i Ch’ao 1837-1929) và của các tác giả: Montesquieu (1689-1755), Rousseau (1712-1778), Voltaire (1694-1778) được dịch sang Hán văn. Từ đó có một sự chuyển biến trong tư tưởng và cuộc đời của Phan Châu Trinh, nhưng nhà văn Nguyễn Văn Xuân cho rằng: Phan Châu Trinh ảnh hưởng sâu rộng tư tưởng Duy Tân của tác giả Nguyễn Lộ Trạch với “Thiên Hạ Ðại Thế Luận“ (2)

Phong Trào Duy Tân

Cuối năm 1904, Phan Châu Trinh từ quan, rời Huế không muốn làm việc trong cảnh nô lệ. Triều đình có Vua nhưng chỉ để thi hành mệnh lệnh của chính phủ bảo hộ không có quyền hành “vận nước gặp cơn dâu biến … còn lòng đâu áo mão xênh xang“. Ông cùng hai người bạn thân là Hùynh Thúc Kháng và Trần Quý Cáp, không làm quan để vinh thân phì gia chọn con đường đấu tranh nhiều chông gai, dấn thân hoạt động trong Phong Trào Duy Tân tại Quảng Nam.

Phong trào Duy Tân chủ trương bất bạo động, công khai hoạt động nhằm khai hoá dân tộc “chấn dân khí, khai dân trí, hậu dân sinh“ cải cách trên mọi lãnh vực, khuyến khích giáo dục bỏ lối học từ chương, truyền bá canh tân mở mang công thương nghiệp, chấn hưng công nghệ, bỏ mê tín dị đoan, kêu goị cắt tóc ngắn, cắt móng tay, phát động phong trào học Quốc ngữ, nhưng triều đình Huế vẫn duy trì lối học thi phú, qua các loại sách như “Tứ Thư Ðại học, Trung dung, Luận ngữ, Mạnh Tử“ và Ngũ kinh. Cho đến năm 1913 Triều đình bắt đầu cải cách, năm 1917 kỳ thi Hương cuối cùng chấm dứt chương trình học cổ điển. Trong lúc Tây Phương họ học toán, phát triển văn-minh, khoa-học, kỷ-thuật tiến bộ, người ta dùng kỷ nghệ nặng như đóng tàu, đúc súng… đem lại đời sống phồn thịnh Phan Châu Trinh, Huỳnh Thúc Kháng, Trần Quý Cáp cùng nhau đi vào miền Nam, tới Bình Ðịnh gặp quan tỉnh kỳ khảo hạch, ông cùng hai bạn làm bài thơ “Chí Thành Thông Thánh“ và bài phú “Danh Sơn Lương Ngọc“ gây chấn động trong học giới và văn giới.

Việc đời ngoảnh lại thành không
Còn đâu giọt lụy non sông khóc người
Muôn dân luồn cúi tôi đòi
Văn chương bát cổ say hoài giấc mơ
Mặc ai chửi rủa tha hồ,
Xích xiềng này biết bao giờ tháo xong?
Anh em còn chút máu nồ
Hãy đem văn ấy đọc cùng nhau nghe.
(Á Nam Trần Tuấn Khải dịch)

Thơ và phú đó gây phản ứng mạnh tại trường thi, mục đích cảnh tỉnh học trò sĩ tử còn mê muội với từ chương thi phú, ham công danh quên đất nước đang chìm trong vòng nô lệ. Ðó cũng là cách vận động gây tiếng vang trong giới trí thức và quần chúng.

Chính quyền điạ phương truy lùng tác giả các bài trên, nhưng các cụ đã đi xa vào tới Nha Trang, xem hạm đội Nga do đô đốc Rojestvensky chỉ huy tạm thả neo chờ ngày cấp cưú Lữ Thuận (Lu Shun). Ba người tới Phan Thiết gặp các ông Trương Gia Mô (1866-1930), Hồ Tá Bang (1875-1943), Nguyễn Trọng Lôi (?-1911) cùng bàn chuyện Duy Tân, thành lập công ty Liên Thành và mở trường Dục Anh. Phan Châu Trinh bị bệnh nên không thể tiếp tục xuôi Nam. phải ở lại dưỡng bệnh Huỳnh Thúc Kháng (1876-1947), Trần Quý Cáp (1870-1908) trở về hoạt động tại Quảng Nam, có thêm Lê Bá Trinh (1875-?), Phan Thúc Duyện (1873-1944) là những người khoa bảng không ra làm quan, tham gia vận động mạnh cho Phong Trào Duy Tân với chủ thuyết Dân Quyền, được vận động trong quần chúng, thực hành theo phương thức hoạt động của Khang Hữu Vi và Lương Khải Siêu. Khác với Nguyễn Lộ Trạch (1852-1895), Nguyễn Trường Tộ (1828-1817), Phan Thanh Giản (1796-1867), Phạm Phú Thứ (1820-1883) viết nhiều điều trần gởi cho triều đình Huế đều bị bỏ quên!

Tại Quảng Nam các thương hội, dệt các thứ vải dày có thể may Âu phục. Phan Châu Trinh đích thân làm gương cắt may, mặc bộ đồ tây bằng vải nội, hàng vải tơ lụa nội hóa được cải tiến, làng Bảo An, Ðiện Bàn nổi tiếng dệt đẹp cần phát triển thủ công nghệ, có thể cạnh tranh với tơ lụa nhập cảng. Nông Hội phát triển lớn nhất tại Yến Nê, (Ðiện Bàn) rộng chừng 20 mẫu trồng khoai, sắn, bắp, cho trồng cây dương liễu để cản gió theo hai bên bờ sông, còn lại dấu tích cho đến ngày nay. Mỹ Sơn (Duy Xuyên) rộng khoảng 40 mẫu trồng hoa màu và cấy lúa, Bửu Sơn (Ðại Lộc) khai phá để trồng lúa.

Về thương nghiệp cạnh tranh với thương gia Trung Hoa. Các thương hội tổ chức, phương pháp làm việc kết qủa tốt như thương hội Phong Thử (Ðiện Bàn) do Phan Thúc Duyện trông coi, điạ điểm thuận lợi cho việc giao thông bằng đường thủy ghe lớn có thể cập bến được, tấp nập người đến buôn bán. Hội An thương cuộc do ông Bang Kỳ Lam phụ trách bán đủ loại sỉ và lẽ vải, gạo, đường, quế, trên các món hàng bày bán đều có định giá rỏ ràng nhân viên lịch sự tiếp khách … Phú Lâm (Tiên Phước) do Lê Cơ (1870-1918) tổ chức chương trình khuyến kích công thương nghiệp, là bước tiến đầu tiên tại Quảng Nam từ từ ảnh hưởng đến thay đổi sinh hoạt Hà Nội và Sài Gòn. Các nhà nho tiến bộ tại Hà Nội đứng ra khuếch trương thương nghiệp là ông Ðỗ Chân Thiết mở hiệu Ðồng Lợi Tế ở phố Mã Mây, mở tiệm thuốc Bắc Tụy Phương ở phố Hàng Cỏ, Hoàng Tăng Bí mở hiệu Ðông Thành Xương ở Hàng Gai … Tại Sài gòn có Minh Tân Khách sạn của cụ Phủ Chiếu (3)

Phong Trào Duy Tân là cuộc cách mạng lớn trên mọi lãnh vực đầu Thế kỷ 20. Các trường dạy thêm chương trình chữ Quốc ngữ lan rộng trên khắp nẻo đường đất nước. Vua Thành Thái thường cải trang vi hành, nghe và ảnh hưởng Phong Trào Duy Tân, cắt bỏ cục tóc trên đầu, các quan ngạc nhiên lúc ngài ngự triều, nhà Vua tự làm gương đề xướng theo Duy Tân cải cách sinh hoạt để thúc đẩy dân tiến. (4)

Thực dân Pháp kết án ai theo Duy Tân cắt tóc gọi là giặc cúp tóc. Ngày 30-7-1907 toàn quyền Beau kết tội vua Thành Thái bị bệnh tâm thần và phế đế, lập Duy Tân (Vĩnh San) lên ngôi (1900-1945). Phong Trào Duy Tân phát triển tốt đẹp tại quê nhà, Phan Châu Trinh ra Nghệ An gặp Ngô Ðức Kế đến Hà Nội tiếp xúc với số sĩ phu vận động mở rộng Phong Trào Duy Tân, ông có tài diễn thuyết, chinh phục được phái cựu học tham gia Phong Trào, khuyến khích mở trường dạy ngành nghề từ công nghiệp cho đến thương nghiệp, mở nông hội và thương hội nâng cao đời sống về kinh tế, truyền bá chữ Quốc ngữ đề xướng chủ thuyết Dân Quyền, được hoan hô đón nhận. Các nhà nho như cụ Phương Nam, Ðổ Chân Thiết, Lương Trúc Ðàm (1879-1908) là những người tiên phong cắt tóc ngắn và ăn mặc Âu phục với hàng nội hóa. (5)

Ông ích Ðường (1884-1908) cháu nội Ông Ích Khiêm hướng dẫn Phan Châu Trinh lên Yên Thế thăm lãnh tụ Hoàng Hoa Thám (1858-1913). Về Hà Nội gặp các ông Lương Văn Can, Nguyễn Quyền là người có công mở trường Ðông Kinh Nghiã Thục.

Xuất ngoại lần thứ nhất

Cuối tháng 3 năm 1906 trốn đi sang Hồng Kông. Nhờ vào đường giây của Phong Trào Ðông Du (1906-1908) Tăng Bạt Hổ người có công đầu dẫn đường cho các nhà cách mạng Việt Nam. Phan Bội Châu và các đồng chí khởi xướng Phong Trào Ðông Du đưa du học sinh sang Nhựt. Trên tàu các Cụ gặp Lý Tuệ làm việc đầu bếp, giúp đỡ từ đó Phan Châu Trinh, được Lý Tuệ dẫn đường xuống tàu cải trang làm bếp đi Hồng Kông gặp Phan Bội Châu (1867-1940), Cường Ðể (1882-1951 là cháu 5 đời vua Gia Long). Cùng nhau sang Quảng Châu thăm Lưu Vĩnh Phúc, Nguyễn Thiện Thuật (?-1841), Lương Ngọc Quyến (1890-1917).

Tháng 5-1906 cả 3 người đến Hoành Tân (Yokohama) và Ðông kinh (Tokyo), trong thời gian lưu lại Nhật, các cụ nhìn thấy nước Nhật hùng mạnh nhờ biết thay đổi chính sách cai trị duy tân của Minh-trị-Thiên-Hoàng (Mutsu Hito 1852-1912). Nhật trở nên hùng mạnh thắng Trung Hoa năm 1895 đưa đến việc hai bên ký kết hoà ước Shimonoseki (Hạ Quan) ngày 17.04.1895. Nhật đánh bại quân Nga tại Tsushima (Ðối Mã) năm 1904-1905.

Phan Châu Trinh gặp giới chính khách Nhật, như Khuyển Dưởng nghị (Inukai ki 1855-1932) Ðại Ôi Trọng Tín (Okuma Shigonebu 1838-1922) người Nhật xướng lên chủ nghĩa Ðại Ðông Á. Phan Châu Trinh thấy chính sách của Nhật không thật tình giúp đỡ Việt Nam… Dân tộc Việt Nam phải tự duy tân, nếu không được khai hóa thì không thể canh tân xứ sở ….

Tư tưởng hai nhà cách mạng họ PHAN rất tiếc không tương đồng, Phan Bội Châu với khuynh hướng bạo động, duy trì chế độ Quân chủ trông cậy vào Nhật để chống Thực dân. Ngược lại Phan Châu Trinh chủ trương bất bạo động tân dân, không chấp nhận chế độ quân chủ, muốn khai thông dân trí thì phải cải cách, muốn có nhân quyền thì phải chấm dứt chế độ vua quan bù nhìn Nam Triều. Chủ trương dựa vào nước Pháp để khai hóa dân tộc tiến bộ, làm cuộc cách mạng văn hóa, khi đất nước mạnh có thể đấu tranh dành lại độc lập, tiết kiệm xương máu. Nếu dựa vào nước Nhật để chống Pháp có tránh được việc. ”đuổi con hổ ra cửa trước, rước con gấu vào ngõ sau“ ? (6)

Ðại Hàn bị Nhật đô hộ, cũng như Hiệp ước Pháp và Nhật ký ngày 10.7.1907 Pháp nhường cho Nhật số quyền lợi. Pháp yêu cầu chính phủ Nhật bắt các nhà Cách mạng Việt Nam chống Tây, giải tán và trục xuất du học sinh. Tháng 8.1908 Nhật trục xuất, hàng trăm thanh niên Việt Nam bổng nhiên rơi vào cảnh bơ vơ không nơi nương tựa, năm 1909 Phan Bội Châu và Cường Ðể cùng chung số phận phải trốn sang Trung hoa. Ðến tháng 10.1910 chính phủ Mãn Thanh khủng bố các nhà Cách mạng Trung Hoa. Cường Ðể và Phan Bội Châu phải sang Thái Lan.

Ðệ nhị thế chiến 9.3.1945, người Nhật lộ hẳn sự phản bội dân tộc Việt Nam, trước khi Phan Châu Trinh trở về Việt Nam tâm sự với Phan Bội Châu “Xem dân trí Nhật rồi đem dân trí ta ra so sánh, thật không khác gì muốn đem con gà con đọ với con chim cắt già. Giờ bác ở đây, nên lo chuyên tâm ra sức vào việc văn, thức tỉnh đồng bào cho khỏi tai điếc mắt dui còn việc mở mang dìu dắt ở trong nước nhà thì tôi xin lảnh. Lưỡi tôi đang còn, người Pháp chẳng làm gì tôi được mà lo“ (7)

Trở về nước hoạt động

Ðường lối đấu tranh hai nhà cách mạng tuy khác nhau, nhưng cùng tình yêu đối với Tổ quốc đồng bào. Phan Châu Trinh về nước công khai đấu tranh bất bạo động, chính sách cai trị của chính phủ bảo hộ chỉ bần cùng hóa ngu dân, không thực lòng khai hóa dân tộc Việt Nam, đào tạo số người tay sai làm giàu trên xương máu của dân tộc. Ngày 15-08-1906 gọi là “Phan Châu Trinh đầu thư cho Pháp“. Gởi thư cho toàn quyền Paul Beau và khâm sứ Trung kỳ Fernand Lévecque. Thư trình bày hòan cảnh bi đát nhất của nhân dân dưới chính sách cai trị, những tệ trạng của quan lại Nam triều:

1. Chính phủ bảo hộ dung dưỡng cho bọn quan lại An nam để gây nên tệ lậu
2. Chính phủ bảo hộ khi thị dân Việt Nam thái quá, khiến cho đôi bên phải xa cách
3. Quan lại nhân cái sự ly gián ấy mà hành hạ dân (8)

Phan Châu Trinh ghé thăm Lương Văn Can nói về tình hình nước Nhật, tháng 3.1907 tại phố Hàng Ðào Hà Nội các sĩ phu Bắc Kỳ ngồi lại với nhau. Cụ Phan đề nghị mở trường dạy học, ý kiến nầy được chấp thuận lấy tên trường là Ðông Kinh Nghĩa Thục “tương tự như Khánh Ưng Nghiã Thục“ của Phúc Trạch bên Nhật, xin giấy phép mở trường, chủ trương không lấy tiền học phí, mọi người tự nguyện bỏ công, bỏ tiền, tài sản ra thành lập. Ngày khai giảng thu nhận học sinh đông đảo. Bỏ lối học từ chương, chú trọng thường thức và thực nghiệm dạy theo phương pháp giáo dục mới, chương trình dạy chữ Quốc ngữ, chữ Hán và Pháp Văn. Phạm Ðình Ðối dạy môn toán học, thành phần giảng dạy của Ðông Kinh Nghiã Thục là các nhà nho và tân học: Dương Bá Trạc, Hoàng Tăng Bí, Nguyễn Văn Vĩnh, Phạm Duy Tốn, Nguyễn Bá Học, Phan Huy Thịnh, Ðào Nguyên Phổ, Phan Tuấn Phong, Ðặng Kinh Luân, Nguyễn Hữu Cầu..vv, (9) Lương Văn Can làm thục trưởng, Nguyễn Quyền làm giám học. Phan Châu Trinh không giữ vai trò nào vì cụ Phan về miền Trung vận động tiếp cho Phong Trào Duy Tân. Ðông Kinh Nghiã Thục truyền bá văn hóa nước nhà, thêm tình thần ái quốc, trường có một số nhà nho như Lương Trúc Ðàm, Dương Bá Trạc. Ðổ Chân Thiết … hoạt động ngầm cho phái bạo động (Phan Bội Châu) nhiều cụ quá hăng hái giảng dạy kêu gọi lòng yêu nước, đưa đến chủ trương chống chính sách thuộc địa. Thực dân Pháp nghi ngờ cho mật thám theo dõi, tịch thu giấy phép giải tán trường học vào tháng 11.1907. Khép tội Ðông Kinh Nghiã Thục là lò phiến loạn ở Bắc Kỳ, đóng cửa luôn tờ (Ðăng Cổ Tùng Báo) cấm lưu hành tàn trữ sách vở. Giáo viên, những người trong tổ chức bị nghi ngờ, bị kết án tù, đày ra côn đảo.

Ðoàn kết Tôn Giáo.

Các tỉnh miền Trung xảy ra chia rẽ với người theo Ðạo Thiên Chúa dưới thời Phong trào Cần vương. Giáo dân vùng Trà Kiệu quận Duy Xuyên bị cô lập, bị phân biệt xảy ra tranh chấp đổ máu … Phan Châu Trinh đi khắp nơi trong tỉnh nhà, kêu gọi toàn dân đoàn kết, chia rẽ gây thêm cảnh khổ đau dân tộc có lợi cho thực dân. Cụ Phan không đặt vấn đề Lương-Giáo mọi người đều có trách nhiệm với quốc gia Việt Nam. Nhìn lại các nhà truyền giáo Tây Phương đã giúp ích cho văn học Việt Nam. Ðạo Thiên Chúa đào tạo những con Chiên ưu tú như Nguyễn Trường Tộ (1828-1871) Trương Vĩnh Ký (1837-1898). Phan Châu Trinh tiếp xúc với các vị các linh mục người Pháp, kêu gọi họ giúp đỡ để khai hóa con Chiên Việt Nam, Phan Châu Trinh hỏi các Linh mục:

- “Có lẽ dân An Nam không phải là con chung của Chúa Trời, nên dầu có theo giáo, chỉ có sớm chiều đọc mấy câu kinh, đến ngày lễ tới nhà thờ quỳ nghe giảng mà thôi sao?” (10)

Lần đầu tiên trong đấu tranh sử nước nhà, giữa Lương-Giáo được hòa giải san bằng hố sâu ngăn cách, đoàn kết hoạt động với Phong Trào Duy Tân, làng Phước Kiều (Duy Xuyên) có cơ sở giáo dục Quảng Phước do một vị nhà dòng dạy học và tổ chức cơ sở chế biến kỷ nghệ đồ đồng rất tinh xảo như nghề gia truyền cho đến ngày nay. Phong Trào Duy Tân giúp Dân trí được mở mang mạnh mẽ, nhiều người hưởng ứng nổi bật nhất, ông Lê Cơ thi đậu tú tài nhưng chỉ làm lý trưởng, con cô cậu với Phan châu Trinh. Nhân dân được học hỏi tiến bộ, hưởng ứng phong trào như cắt tóc ngắn, là một thành công lớn của Phong Trào Duy Tân, muốn bỏ được phong tục lâu đời rất khó, hớt tóc có bài vè cúp tóc, được truyền tụng trong dân gian, khuyến khích đàn ông hớt tóc ngắn. Phong Trào chủ trương lâu dài, khai trí dân tộc tiến bộ mau chóng, Dân tộc hiểu được các quyền tự do: Dân quyền và Nhân quyền, thì chính sách bảo hộ của người Pháp phải thay đổi.

Cuộc vận động đòi quyền sống, dù bất bạo động của Phong Trào Duy Tân, công khai dần dần lan rộng, bởi vì thực dân Pháp và tay sai đàn áp bóc lột đánh thuế nặng, tất cả tai hoạ của xã hội trong giai đoạn nầy phản ảnh qua những câu ca dao. (11)

Ðời ông cho đến đời cha
Ðời nào cực khổ như ta đời nầy
Ngoài đồng cắm cọc giăng giây
Vườn hà đóng thuế vợ gầy con khô..
Từ ngày Tây chiếm Ðế Ðô
Xâu cao thuế nặng biết chừng mô hỡi trời!

Diễn tiến cuộc biểu tình

Năm 1908 các điạ phương từ tỉnh Quảng Nam đến Quảng Ngãi, Bình Ðịnh, Phú Yên, Thừa Thiên, Hà Tỉnh, Nghệ An nổi lên phong trào kháng thuế xin xâu. Lúc đầu cuộc vận động biểu tình bất bạo động, có tầm mức quan trọng từ trước chưa xảy ra ở Việt Nam. Tại quận Ðại lộc (11.03.1908) sau đó Ðiện Bàn rồi các nơi đều hưởng ứng tham gia biểu tình kháng thuế, chống bọn tay sai, đòi hỏi dân quyền. Thực dân Pháp không giải quyết nguyện vọng của toàn dân ra lệnh đàn áp. Phong Trào như làng sóng lên cao, phẩn nộ trong người dân từ lâu bị đè nén và bộc phát. Thực dân Pháp lúc đầu để Phong Trào Duy Tân hoạt động vì quan niệm sĩ phu kêu gọi duy tân, theo Âu hóa càng sớm càng mất dần dân tộc tính càng dễ cai trị. Không ngờ Phong Trào gây ảnh hưởng sâu rộng, đưa đến đấu tranh chống thuế xin xâu, đụng vào cái thực chất quyền lợi của thực dân. Nếu không đánh thuế vào dân, lấy tiền đâu nuôi đòan quân viễn chinh, bộ máy cai trị tại Việt nam, đem tiền bạc về cho nước Pháp.

Thực dân và bọn tay sai quyết đập tan phong trào kháng thế xin xâu, dùng bạo lực súng đạn, đàn áp bắn giết đồng bào tham gia trên tay không vũ khí. Kết án ngọn lửa đấu tranh ấy phát xuất từ Phong Trào Duy Tân, đồng thời ngoài Bắc ngày 27.6.1908 xảy ra vụ Hà Thành đầu độc. Thực dân Pháp ra lệnh bắt bỏ tù hàng loạt từ Trung đến Bắc các sĩ phu yêu nước như: Huỳnh Thúc Kháng, Ngô Ðức Kế, Châu Thượng Văn (1856-1908), Nguyễn Thượng Hiền, Lê Cơ, Phan Khôi, Tiểu La Nguyễn Thành (1863-1911) vv… đến nhà tù Côn đảo cũng như Lao Bảo.

Kết án xử chém những người dẫn đầu đấu tranh tại Quảng Nam: Trần Thuyết (1857-1908 ngày 8-4 tại Tam Kỳ), Ông Ích Ðường (bị chém ngày 24-4 tại Túy Loan), các ông Nguyễn Cang, Nguyễn Dực, Phan Tham, Trần Phước, đều bị chém tháng 5 tại Duy Xuyên. Phong trào đấu tranh máu đổ ra tô thắm thêm trang sử Việt Nam oai hùng. Phong Trào xin thuế bị dẹp vì thiếu tổ chức không có người chỉ huy tổng quát. Phong Trào Duy Tân dù thất bại nhưng nó còn trường tồn mãi trong lịch sử nước nhà.

Phong Trào có các ưu điểm: tin vào việc tự khai hóa dân tộc, phát triển các ngành nghề phù hợp với sinh hoạt địa phương, công-thương-nghiệp phải phát triển toàn diện, không có tinh thần vọng ngoại, truyền bá chữ Quốc ngữ… Áp dụng chủ thuyết Dân quyền hành động có lý tưởng, xây dựng đất nước quan tâm đến dân tộc phải tự cường và đoàn kết.

Trong giai đoạn nầy Trần Qúy Cáp (làm giáo học tại Khánh Hoà, vì nhà nghèo làm việc theo ý thân mẫu) bị Bố chánh Phạm Ngọc Quát, bắt (16.04) đổ tội cho cụ Trần xách động và đồng lỏa với phong trào kháng thuế xin xâu. Bản án dành cho Trần Quý Cáp thật ác nghiệt đó là chủ trương của chế độ thực dân, bởi vì Trần Quý Cáp viết gởi cho Phan Thúc Duyện có câu (Ngô dân thử cử khoái khoái khoái = dân ta làm thế sướng …) vui mừng quê nhà có biểu tình đấu tranh chống thuế xin xâu. Bị kết án “tuy chưa có hành động nhưng đã nuôi cái lòng phản nghịch“ được gọi là bản án “mạc tu hửu“ nghĩa là chẳng cần có tội, muốn giết thì giết, dẹp hết các người yêu nước để bọn thực dân rảnh tay cai trị.

Chính quyền muốn tử hình Phan Châu Trinh không thực hiện được, lần nầy phải giết gấp Trần Quý Cáp, tuyên án xử chém ngang lưng tại Khánh Hoà, đến 1924 Trần Quý Cáp được khai phục phẩm hàm, nhưng ông đã an giấc nghìn thu!
----

(1) Quảng Nam trong lịch sử tác giả Trần Gia Phụng
(2) Phong Trào Duy Tân tác giả Nguyễn Văn Xuân
(3) Phong Trào Duy Tân tác giả Nguyễn Văn Xuân
(4) Thành Thái người điên thế kỷ tác giả Thái Vũ trang 236
(5) Ðông Kinh Nghĩa Thục tác giả Nguyễn Hiến Lê trang 95
(6) Quân sử trang 333 xuất bản Bộ tổng tham mưu QÐ VNCH
(7) Phan Bội Châu Ngục trung thư trang 50
(8) Phan Châu Trinh Thế Nguyên
(9) Ðông Kinh Nghĩa Thục tác giả Nguyễn Hiến Lê
(10) Phong Trào Duy Tân tác giả Nguyễn Văn Xuân
(11) Quân sử trang 338 xuất bản Bộ tổng tham mưu QLVNCH

Tài liệu tham khảo:
- Quảng Nam trong lịch sử tác giả Trần Gia Phụng Nxb Non Nước Toronto 2000
- Phan Châu Trinh (1872 – 1926) Tác giả Thế Nguyên tủ sách Tân Việt
- Phong Trào Duy Tân tác giả Nguyễn Văn Xuân Nxb Lá Bối
- Thành Thái người điên thế kỷ tác giả Thái Vũ Nxb Văn Học
- Những hoạt động của Phan Châu Trinh tại Pháp 1911-1925 Tác giả Thu Trang Nxb Văn Học
- Từ Hi Thái Hậu cuốn 2 tác giả Mộng Bình Sơn Nxb Xuân Thu
- Bộ Quân sử do bộ tổng tham QLVNCH mưu xuất bản
- Quảng Nam đất nước và nhân vật 1 &2 Nguyễn Quyết Thắng
------

Phan Châu Trinh công khai hoạt động làm cho người Pháp rất lo ngại. Louis Bonhoure toàn quyền Ðông Dương nhận xét: “Phan Châu Trinh không tỏ ra bạo động như Phan Bội Châu nhưng nguy hiểm hơn cho sự thống trị của người Pháp tại Việt Nam”.

Vì xảy ra vụ chống thuế bùng nổ tại Quảng Nam, Công sứ Lévecque yêu cầu thống sứ Bắc kỳ Joseph de Mirabel bắt Phan Châu Trinh ngày 10.04.1908 tại Hà nội giải về Huế giam ở toà Khâm sứ, (khu vực trường Ðại học Sư Phạm trước 1975). Người Pháp bề ngoài văn minh nhưng chẳng hơn gì triều đình Huế về những điều hủ bại. Phan Châu Trinh phản đối chính phủ Pháp kiệt thực 7 ngày, Khâm sứ Lévecque là con cáo già thực dân, muốn ném đá dấu tay, trả cụ cho Cơ Mật Viện để toà An Nam xét xử, nếu xét theo luật Gia Long điều 223 tội nhân bị ghép làm loạn xách động bị xử trảm. Các quan lại Nam triều vốn thù ghét Phan Châu Trinh đã phê phán chế độ quân chủ làm tay sai, Nam triều lấy cơ hội nầy lên án tử hình, nhưng ở Hà Nội cụ Phan chơi thân Babut Ernest Chủ nhiệm tờ Ðại Việt Tân Báo và có chân trong Hội Nhân Quyền Ligue des Droits de L’ Homme. Ðược Babut Ernest tận tâm can thiệp lên thẳng phủ Toàn quyền xin tái thẩm vụ án, yêu cầu chính phủ Pháp can thiệp giảm án. Tòa án An Nam không thể thi hành án tử hình đổi lại án chung thân khổ sai đày ra Côn đảo. Cụ Phan phẫn nộ trước bản án và nói: “Một dân tộc nào có người tù về quốc sự như thế thì dân tộc ấy càng thêm vẽ vang. Một dân tộc không có người ở tù về quốc sự thì cái dân tộc ấy là khối dân tộc vô hồn thôi “(12).

Ngày 04. 4.1908 cụ Phan bị đày ra Côn đảo ứng khẩu bài thơ

Ra cửa thành nam mang xiềng rột rạt
Còn lưỡi này ta hát ta ca
Dân hèn nước cũng tiêu ma
Chi còn chả sợ nữa là côn lôn

Những năm tù Côn đảo, cụ Phan cảm xúc cho thân phận, man mát lòng cố quốc làm thơ cho quên nỗi sầu xa xứ. Trong lúc dân tộc sống khổ đau dưới gót giày đinh của thực dân Pháp dẫm nát Quê Hương.

Làm trai đứng giữa đất Côn lôn
Lừng lẫy làm cho lỡ núi non
Xách búa đánh tan năm bảy đống
Ra tay đập bể mấy trăm hòn
Tháng ngày bao quản thân sành sỏi
Mưa nắng chi sờn dạ sắt son
Những kẻ vá trời khi lỡ bước
Gian nan nào sá sự con con.
(Đi đập đá)

Cụ bị đày ra Côn đảo được báo chí Hội Nhân Quyền thân oan và vận động được tự do, chính phủ bảo hộ nhận thấy dư luận trong cũng như ngoài nước, muốn ngăn ngừa bớt phẩn nộ của sĩ phu Việt Nam. Chính phủ cử Thống đốc Nam Việt ra Côn đảo thẩm vấn cụ Phan cho về lại Mỹ Tho. Thủ tướng Pháp ông Poincaré ký lệnh tha, quan Toàn quyền Ðông Pháp ông Klobukowsky (1908-1911) Tổng trưởng bộ thuộc điạ Trouillot cùng các quan khác tại Sàigòn xét án và ân xá. Tuyên báo trả tự do nhưng cụ bị quản thúc, Cụ nhất định không chịu phản đối đến cùng. Chính phủ Pháp nhượng bộ cho tự do hoàn toàn. Ở Mỹ Tho thời gian thấy tinh thần đồng bào ở Nam Việt lụn bại hơn đồng bào ngoài miền Trung và Bắc. Cụ phải ngậm ngùi cho trình trạng dân tộc bị đô hộ, các bạn thân chiến hữu của cụ Phan phần lớn bị, bắt đày ra Côn đảo. Thực dân Pháp theo dõi đàn áp khắp nơi, rất khó có thể hoạt động. Cụ Phan thoát được cảnh tù đày nhờ nhà báo Babut và Hội Nhân quyền can thiệp.

Phan Châu Trinh cùng với người con trai làm đơn xin nhập cảnh Pháp. Toàn quyền Klobukowdky cho phép, nghĩ cụ là ông quan già không biết Pháp ngữ, có đến Paris cũng chẳng làm được gì bất lợi cho chính sách thuộc địa của Pháp. Nhưng Phan Châu Trinh tin tưởng đến Pháp có thể vận động rộng rãi với chính khách Pháp văn minh tiến bộ, đòi hỏi chính phủ Pháp thay đổi chính sách thuộc địa tại Việt Nam và Ðông Dương, kêu gọi Pháp trả tự do cho các tù nhân chính trị Việt Nam.

Xuất ngoại lần thứ 2

Năm 1911 Phan Châu Trinh theo Toàn quyền Klobukowsky sang Pháp, cụ biết trước các sĩ phu Việt Nam yêu nước xúc động mạnh với tin cuộc cách mạng Tân Hợi 19.08.1911, Trung Hoa lật đổ được chính thể chuyên chế, bước sang chế độ Dân chủ, tại Việt Nam các sĩ phu yêu nước sẽ tiếp tục nổi dậy chống Pháp dành độc lập, không tránh được cảnh chiến tranh, gây thêm khổ đau, vốn cụ chủ trương Pháp-Việt đề huề xem như nền tảng tư tưởng dân chủ xây dựng Việt Nam. Sử sách thế giới ca tụng Mohandas Karamchand Gandhi (1867-1948) đấu tranh bất bạo động với người Anh dành độc lập cho Ấn Ðộ, nhưng nước Việt Nam nhỏ bé thời ấy chí sĩ Phan Châu Trinh, đấu tranh dành độc lập với thực dân Pháp bất bạo động trước Gandhi. Chủ trương của Cụ Phan: «không nên trông người ngoài trông người ngoài là ngu, không nên bạo động, bạo động là chết. Tôi chỉ có một lời để nói với đồng bào, không gì bằng học … vv Chỉ nên đề xướng dân quyền, dân đã biết có quyền thì việc khác có thể làm» (13)

Tàu đến cảng Marseille, cụ Phan và con trai được đón lên tàu lửa về Paris, ở trọ trên đường Gay Lussac, sau về số 32 Vouillé quận 15. Cụ tiếp xúc với Messimy, Bộ trưởng Bộ Thuộc Ðịa và Albert Sarraut sắp sang làm Toàn quyền tại Ðông Dương. Ông Jules Roux đại úy từng làm việc tại Tòa án binh ở Bắc Bộ từ năm 1904-1909, rất ngưởng mộ cụ Phan đến tiếp xúc giúp đỡ và dịch các thư sang Pháp văn, gởi cho Bộ Thuộc Ðịa Pháp và ông Phan Văn Trường (1875-1933), nhỏ hơn cụ Phan 3 tuổi lúc ở Hà Nội làm việc cho tòa Khâm sứ Bắc Kỳ. Cuối năm 1908 được tuyển sang Paris làm phụ giảng tiếng Việt ở trường Ngôn Ngữ Phương Ðông và tiếp tục học đỗ cử nhân luật, có quốc tịch Pháp. Từ năm 1910 ông thuê nhà số 6 Villa des Gobelins. Nơi đây như trụ sở của người Việt yêu nước, cụ Phan cùng đến ở chung thời gian dài, Việt kiều, sinh viên sống tại Paris lúc bấy giờ khoảng hơn 100 người. (14)

Cụ Phan và Phan Văn Trường trở thành cột trụ của phong trào Việt Kiều tại Pháp, Phan Châu Trinh viết các bản điều trần gởi cho chính phủ Pháp, nêu lý do Việt Nam được Pháp bảo hộ, nhưng không có tự do, công dân Việt Nam yêu nước chỉ trích chính sách cai trị, đều bị kết án tử hình và bỏ tù, vv.. cụ viết “Trung Kỳ Dân Biến Thỉ Mạt Ký“, Jules Roux dịch sang Pháp văn. Tài liệu nầy binh vực, kêu oan cho Trần Quý Cáp và nỗi oan ức của người Việt bi áp bức gây dư luận tại Paris (gởi kèm đến Albert Sarraut chuẩn bị sang làm toàn quyền tại Ðông Dương) gởi thư phản đối chính sách đô hộ tại Việt Nam. Khâm sứ Mahé muốn đào lăng vua Tự Ðức (1913) tìm vàng, cụ viết báo phản đối việc làm thiếu đạo đức, đi diễn thuyết trong tập thể Kiều bào, kêu gọi lòng yêu nước hướng về Quê hương và thường tiếp xúc với người Pháp có lòng nhân đạo, bác ái bày tỏ nỗi lòng và chỉ trích chính sách cai trị tàn ác của Pháp ở Ðông Dương của Sarraut: «Cách cai trị rộng rãi bên An Nam của ông ấy thế nào?. Nói những sự cải cách giả dối, như viện tư vấn, pháp luật, học hành, sự đầu độc dân ta bằng rượu, bằng thuốc phiện, và sự đoạt quyền tự do của nhân dân ta…“

Tháng 9.1914 chiến tranh Ðức Pháp bùng nổ. Ðức tổng tấn công mặt trận La Somme, vua Duy Tân (Vĩnh San) nổi dậy chống Pháp ngày 6.5.1916 thất bại bị truất phế đày sang đảo Réunion… Pháp tình nghi Việt Kiều có tinh thần chống Pháp liên hệ với Ðức, Phan Văn Tường bị giam ở lao Cherchemidi và Phan Châu Trinh bị giam ngục Santé (Prison de la Santé). Bên quê nhà người vợ hiền bị bệnh qua đời ngày 12.5.1914. Cuộc đời của bà đã hy sinh lo gia đình để chồng hoạt động cách mạng. (Chúng ta cần phải vinh danh người đàn bà lý tưởng nầy!). Hai người con gái: Phan Thị Châu Liên (tức cô Đậu 1901- ?) chồng là ông đốc học Lê Ấm (1897-1976) ông bà Lê Ấm ở nhà thờ cụ Phan gần ngã năm Hoàng Diệu Ðà Nẵng. Ông bà Lê Ấm có con trai Lê Khâm (1930-1995) tập kết ra Bắc theo học Đại học tổng hợp Hà nội là một nhà văn đã qua đời và người con gái là Lê Thị Minh. Phan Thị Châu Lan (tức cô Mè 1904 -1944) chồng là ông Nguyễn Ðồng Hợi làm tham tá công chánh (Agent technique) là thân sinh của bà Nguyễn Thị Bình (các cháu không theo thuyết Dân Quyền của ông ngoại, ngược lại theo cộng sản Marxismus).

Các ông Marius Moutet, Jules Roux bênh vực, cãi với viên đại lý Tòa án binh Ðệ nhất tại Paris đến tháng 7-1915 chính phủ Poincaré trả tự do cho cụ Phan. Các quan Bộ Thuộc Ðiạ coi về Ðông Pháp, cắt tiền phụ cấp 450 quan gây đời sống cụ càng khó khăn hơn. Cụ học nghề rửa hình mỗi ngày được 30 quan nuôi con trai là Phan Châu Dật học trung học, dù hoàn cảnh khó khăn không muốn lệ thuộc đồng tiền mua chuộc, cụ sống với lý tưởng cao đẹp: “phú quý không tham lam, nghèo khổ không thay đổi lòng dạ, sức mạnh không khuất phục“. (15)

Năm 1917 Phan Châu Trinh bị bệnh nặng điều trị lâu, Phan Châu Dật (1897-1921) không muốn nhận giúp đỡ của gia đình ông Roux, tìm việc đưa hàng ở hãng Au Bon Marché để nuôi cha. Vì vất vả và thiếu thốn bị nhiểm bệnh, anh phải bỏ học về nước ngày 27.09.1919 và qua đời tại Huế 14.02.1921 thi hài được đem về mai táng cạnh mộ Mẹ tại Tây Lộc.

Vào khoảng cuối năm 1916 sang đầu năm 1917 Nguyễn Ái Quốc đến Paris được Phan Châu Trinh giúp đỡ. Nguyễn Ái Quốc viết: ”Cụ Phan đã giúp mình rất nhiều, thực sự là người đỡ đầu cho mình trong một thời gian khi mình ở Paris” (16). Năm 1920 tư tưởng hoạt động Nguyễn Ái Quốc khác Phan Châu Trinh, ông ta theo chủ nghĩa cộng sản quốc tế, tham dự đại hội Tours và sang Liên Xô năm 1923? nếu Nguyễn Ái Quốc tiếp tục theo đường lối hoạt động của Phan Châu Trinh thì lịch sử Việt Nam đã thay đổi.

Pháp tổ chức cuộc triển lãm quốc tế tại Marseille năm 1922 vua Khải Ðịnh (1916-1925) sang tham dự, lối phục sức cho đến việc tiếp xúc ngoại giao những điều chướng tai gai mắt. Cụ viết bằng chữ Hán gởi đến vua Khải Ðịnh “Ký Khải Ðịnh Hoàng Ðế Thư“ ngày 15-7-1922 kể bảy tội là “tôn bậy quân quyền, lạm hành thưởng phạt, thích chuộng sự qùy lạy, xa xỉ qúa độ, ăn bận không phải lối, tội chơi bời, chuyến đi có ám muội“, dịch ra Việt ngữ và Pháp văn đăng trên báo chí gây dư luận xôn xao tại Pháp, vua Khải Ðịnh nhận thư về nước thời gian ngắn băng hà.

Phan Châu Trinh ở Paris 14 năm, gây ảnh hưởng lòng yêu nước sâu rộng trong giới Việt Kiều và sinh viên, người Pháp kính nể xem cụ Phan là chính trị gia, đại diện cho người Việt tại thủ đô Paris và các nhà cách mạng Việt Nam: “Ông vừa thể hiện tính kiên quyết, thẳng thắng, vừa biết thận trọng cân nhắc lời lẽ, thông minh nhạy bén trong hiểu và đoán ý người khác, có quan điểm đạo nghĩa sâu sắc, coi thường mặt vật chất kinh tế”.

Phan Châu Trinh về nước bị bệnh mất

Phan Châu Trinh xuống tàu Fontainebleau, ngày 29.5.1925 sau một tháng, cụ Phan và Nguyễn An Ninh về tới Sài Gòn 26-6-1925. Nguyễn An Ninh đưa Phan Châu Trinh về thẳng khách sạn Chiêu Nam Lầu (*). Cho đến 29-6-1925 được Nguyễn An Ninh đưa về nhà cha của ông, là cụ Nguyễn An Khương, ở Mỹ Hoà để tiện việc tiếp đón bạn bè đến thăm hỏi, trao đổi công việc; đồng thời cũng để tiện cho cụ Nguyễn An Cư (Chú ruột của Nguyễn An Ninh, một lương y nổi tiếng ở Nam Kỳ) chăm sóc sức khoẻ cho Phan Châu Trinh đang thời kỳ suy yếu nhất. Thời gian ở Chiêu Nam Lầu và tại nhà cụ Nguyễn An Khương, Phan Châu Trinh tiếp xúc với các nhân vật như: Trần Quang Nghiêm, Nguyễn Kim Ðính, Khánh Ký, Lâm Hiệp Châu, De Jean de la Bâtre, Paul Monin, Malraux … Trong các cuộc tiếp xúc nầy, cụ Phan bày tỏ tâm tình: ”Một khi đã trở lại sống trên quê hương xứ sở, tôi nguyện đem hết nghị lực bình sinh mà thức tỉnh dân khí ba miền đồng tâm, hiệp lực đạp đổ cường quyền áp chế”.

Chính vì tâm quyết phụng sự cho dân quyền, nên dù sức khỏe còn yếu, cụ Phan cùng Nguyễn An Ninh (với vợ chồng người con gái là ông bà Lê Ấm) đi xuống các tỉnh Trà Vinh, Mỹ Tho … để vận động tài chánh cho việc tái bản tờ “La Cloche Fêlée”. Nhờ vậy, ngày 26-11-1925, báo “La Cloche Fêlée” số 20 được tái bản. Thời gian bị bệnh nhưng cụ cố gắng diễn thuyết thêm hai đề tài.

- Ðạo đức và luân lý đông tây
- Quân trị chủ nghiã và dân trị chủ nghiã

Bài diễn văn cuối cùng Phan Châu Trinh nói chuyện tại Hội Thanh Niên Sàigòn “Tôi nghĩ rằng vì cái độc quân chủ nó giết hẳn cái lòng ái quốc của dân tộc Việt Nam ta. Nói theo đạo Nho đó kỳ thật không có thi hành một chút đạo Nho nào, chỉ còn sót lại một hai điều trong gia đình mà thôi, kỳ dư là những điều mấy ông Vua chuyên chế đưa vào đạo Nho để đè nén dân”.

Về Ðạo Ðức và Luân Lý Ðông Tây

“Xem như thế thì xưa nay nước ta không có quốc gia luân lý, chỉ có một cái luật vua tôi bắt buộc dân phải theo vua với dân không có luân lý gì dính nhau, chẳng qua vua và tôi tớ của vua hiệp lại với nhau lấy sức mạnh để đè lên dân mà thôi. Nay muốn một ngày kia nước Việt nam được tự do độc lập thì trước hết dân Việt nam phải đoàn kết“.

Các bài diễn thuyết của cụ Phan gây ảnh hưởng sâu xa đến thế hệ trẻ văn minh tại Sàigòn, tiêu biểu trong đó có nhà cách mạng Tạ Thu Thâu (1906-1945). Trong thời gian trở về Sài gòn cụ bị bệnh được cả gia đình nhà cách mạng Nguyễn An Ninh (1900-1943) lo giúp đỡ thuốc men, tiếp đón thân nhân và khách đến thăm và cho đến những ngày cuối cùng. Tình thần gia đình Nguyễn An Ninh thật đáng quý lưu danh cho hậu thế, nhưng thương tiếc thay. Phan Châu Trinh đang thoi thóp trên giường bệnh lại hay tin Nguyễn An Ninh đã bị bọn mật thám Pháp bắt tại nhà. Vào lúc 11 giờ 30 trưa 24-3-1926. Phan Châu Trinh trút hơi thở cuối cùng vào lúc 21 giờ 30 tối 24.3.1926) tại khách sạn Chiêu Nam Lầu và được đem quàn tại nhà số 54 đường Pellerin, nhà của ông Huỳnh Đình Điển (nay là đường Nguyễn Thị Minh Khai tức đường Pasteur trước 30-4-1975).

Ủy Ban tổ chức lễ quốc táng nhà yêu nước Phan Châu Trinh đã được hình thành ngay trong đêm 24-3-1926. Những thành viên của ủy ban tổ chức tang lễ nhà chí sĩ Phan Châu Trinh gồm nhiều nhân sĩ, trí thức. Tang lễ được đại diện thân hào nhân sĩ Sài Gòn tổ chức cử hành theo nghi thức quốc tang. Hai người con gái đã có mặt bên linh cữu của cha, tại Sài Gòn không phân biệt chính trị, đảng phái, tôn giáo đều tham dự, đưa linh cữu cụ Phan đến nơi an nghỉ cuối cùng lúc 6 giờ sáng 4.4.1926 tại nghiã trang của hội Gò Công tương tế. Hàng ngàn câu đối, trướng, la liệt bàn phúng điếu các Sư chùa Nam Sơn tỉnh Sóc trăng gởi mấy câu đối.

Tiên sinh thật là vị cao tăng trong giác thế, gồm đủ từ bi và trí huệ
Người đời sau ngưỡng trông tòa pháp Cộng Hòa, biết bao nhiêu công đức như cát sông Hồng Hà
Hai mươi năm trống sớm chuông chiều, khua tỉnh ái hà con ma chuyên chế, nhìn muôn dặm mưa dòn gió dập, kêu gọi người ngủ mê trong biển trần

Phan Bội Châu đang được an trí ở Huế thay mặt cho đồng bào Huế gởi 2 câu đối

Thương hải vi điền, Tinh vệ hàm thạch
Chung Kỳ ký một, Bá Nha đoạn huyền (17)

Huỳnh Thúc Kháng thay mặt cho anh em Trung-Việt đã đọc một bài điếu văn mang ý nghĩa lịch sử rõ nét nhất về quan điểm chính trị: “Một đoạn lịch sử của tiên sinh hơn hai mươi năm trời, nào bị tù đày, ở nước này sang nước khác, trải bao nhiêu phen nguy hiểm, trong giây phút này không thể lược thuật lại cho được; chúng tôi xin tóm tắt lại mà nói sơ: Chủ nghĩa tiên sinh đệ nhất là đánh đổ chuyên chế, làm cho dân quyền tự do, còn cái phương pháp tiến hành thì tiên sinh thường nói rằng:

- Tình hình trong nước ta bây giờ đang vào nguy ngập, nếu muốn cải cách thì cần liên lạc đoàn thể mới được. Tiếc cho người nước mình còn đang mê mộng, đồng chí với tiên sinh chẳng được mấy người. Vì vậy mà tấm lòng bị phân hóa ra uất ức, uất ức hóa nên đại bệnh huống gì những điều mắt thấy tai nghe dể làm cho tiên sinh cảm xúc mà đau được, chết được, thương ôi!

- Thôi, đất vàng một nắm, giấc mộng ngàn thu, sự nghiệp anh hùng, ngày nay hết cuộc. Chúng tôi chỉ mong mai sau này những người kế chí tiên sinh, làm cho vẻ vang dân tộc Việt Nam ta. Thì linh hồn tiên sinh sẽ được yên ổn mà ngậm cười nơi suối vàng.

Phan Châu Trinh tranh đấu bất bạo động với chủ thuyết Dân Quyền, Phong Trào Duy Tân làm thay đổi lịch sử Việt Nam dưới thời thuộc điạ, từ đó người Pháp phải thay đổi chính sách cai trị. Phan Châu Trinh một vì sao sáng trên vòm trời Việt Nam của đầu Thế kỷ 20.

- Chủ trương chính trị của Phan Châu Trinh có thể được xem là nền tảng của hệ tư tưởng dân chủ Việt nam ngày nay. Trước Phan Châu Trinh, tại Việt nam chưa có ai nghĩ đến dân chủ, dân quyền… Chẳng những Phan Châu Trinh là người đầu tiên thổi một luồng gió mới vào chính trường Việt nam, Ông cũng là người Việt nam đầu tiên gây được uy tín lớn lao với chính trường nước Pháp là nước đang đô hộ Việt Nam. (18)

Phan Châu Trinh sống phục vụ lý tưởng, chủ trương xây dựng đất nước vững chắc khai dân trí, giành lại độc lập. Mong ước Dân Quyền và Nhân Quyền chưa thành công cụ đã ra đi, nhưng để lại những tác phẩm văn chương, giá trị đạo đức và quan điểm hoạt động chính trị bất bạo động.

Đầu Pháp chính phủ thư (1906)
Hợp quần doanh sinh thuyết quốc am tự (1907)
Tỉnh quốc hồn ca I & II (1907)
Tuồng Trưng nữ Vương soạn chung với Hùynh thúc Kháng,Phan Thúc Duyện (1910)
Trong thời gian sống ở Paris và về nước viết các tác phẩm
Trung kỳ dân biến thỉ mạt ký (1911)
Giai nhân kỳ ngộ (1913-1915)
Tây Hồ và Santé thi tập! (1914-1915)
Khải Ðịnh Hoàng Ðế thư (1922)
Bức thư trả lời cho người học trò tên Ðông (1925)
Ðông Dương Chính trị luận (1925)

Kỷ niệm ngày giỗ thứ 85 cụ PCT (24.4.1926-24.3.2011)

Nguyễn Quý Ðại
(cựu Học sinh Phan Châu Trinh Đà Nẵng)

(12) Phong Trào Duy Tân tác giả Nguyễn Văn Xuân
(13) Lam Giang trang 211
(14) Những hoạt động của Phan Châu Trinh Ts Thu Trang
(15) Phong Trào Duy Tân tác giả Nguyễn Văn Xuân trang 172
(16) Những hoạt động của Phan Châu Trinh Ts Thu Trang trang 125
(17) Phan Chu Trinh Thế Nguyên
(18) Quảng Nam trong lịch sử tác giả Trần Gia Phụng

Tài liệu tham khảo:

- Quảng Nam trong lịch sử tác giả Trần Gia Phụng Nxb Non Nước Toronto 2000
- Phan Châu Trinh (1872-1926) Tác giả Thế Nguyên tủ sách Tân Việt
- Phong Trào Duy Tân tác giả Nguyễn Văn Xuân Nxb Lá Bối
- Thành Thái người điên thế kỷ tác giả Thái Vũ Nxb Văn Học
- Những hoạt động của Phan Châu Trinh tại Pháp 1911-1925 Tác giả Thu Trang Nxb Văn Học
- Từ Hi Thái Hậu cuốn 2 tác giả Mộng Bình Sơn Nxb Xuân Thu
- Bộ Quân sử do bộ tổng tham QLVNCH mưu xuất bản
- Quảng Nam đất nước và nhân vật 1 &2 Nguyễn Quyết Thắng
- Hình trên Internet

(*) Khách sạn Chiêu Nam Lầu do chính bà Nguyễn Thị Xuyên (bí danh Chiêu Nam Lầu) là cô quản, nhằm làm nơi liên lạc, đưa đón, học tập và an dưỡng các sĩ phu đương thời; còn là nơi đưa rước du ruột của Nguyễn An Ninh, cùng bà Nguyễn An Khương (mẹ của Nguyễn An Ninh) tổ chức và cài học sinh sang Nhật trong phong trào Ðông Du. Ðịa điểm khách sạn tại số 49 Nguyễn Huệ ngày naỵ.

Thông Báo Thay Thư Mời Của Cộng Đồng Người Việt Tự Do Liên Bang Úc Châu

V/v: Biểu tình tại Canberra đòi bạo quyền CSVN lập tức giải thể
vô điều kiện nhân Ngày Quốc Hận 30-4

Kính thưa:

- Quý vị lãnh đạo tinh thần các tôn giáo
- Quý Ban Chấp Hành và Cộng Đồng Người Việt Tự Do Tiểu bang và Lãnh thổ
- Quý vị đại diện và thành viên các hội đoàn, đoàn thể và tổ chức
- Quý vị đai diện các cơ quan truyền thông Việt ngữ
- Quý đồng hương,

Các cuộc nổi dậy của dân chúng tại Tunisia, Ai Cập, Lybia và các nước Trung Đông đòi hỏi sự từ chức hay giải thể lập tức và vô điều kiện của các nhà cầm quyền và chính phủ độc tài xảy ra trong những ngày vừa qua đã đem lại một nguồn sinh khí mới cho dân chúng và các nhà tranh đấu cho tự do, dân chủ, nhân quyền tại các quốc gia đang bị cộng sản độc tài cai trị trong vùng Đông Nam Á như Việt Nam, Trung Quốc và Bắc Triều Tiên.

Những cuộc cách mạng lan rộng do quần chúng và giới trẻ khởi xướng tại Băc Phi và Trung Đông đã khiến cho tà quyền CSVN cực kỳ lo sợ và đang thẳng tay đàn áp, bắt bớ và giam cầm các nhà tranh đấu dân chủ, cũng như theo dõi canh chừng giới sinh viên học sinh, công nhân, trí thức và quân đội trong nước trong những ngày tháng qua. Tà quyền phản quốc CSVN đã tìm đủ mọi cách để bưng bít thông tin hầu tránh đại hoạ “Cách Mạng Hoa Lài” xảy ra cho chúng tại Việt Nam.

Nhận thức được tầm quan trọng và thời cơ quý hiếm này trong công cuộc tranh đấu giải trừ Quốc Nạn, phục hồi dân chủ, tự do và nhân quyền cho toàn dân Việt Nam, Ban Chấp Hành Cộng Đồng Người Việt Tự DoÚc Châu, sau khi hội ý với Ban Chấp Hành các Tiểu bang và Lãnh thổ đã đi đến quyết định:

Từ nay trở đi, mọi cuộc biểu tình của Cộng Đồng Người Việt tại Úc Châu sẽ đồng thanh và liên tục đòi hỏi Tà quyền độc tài, phản quốc CSVN phải lập tức giải thể vô điều kiện để dân tôc và người dân Việt Nam sớm có được tự do, dân chủ và nhân quyền thật sự.

Tổ chức biểu tình đúng vào ngày thứ Bảy, 30/4/2011, lúc 11 giờ 30 sáng, trước Toà Đại Sứ CSVN tại Canberra và làm Lễ Tưởng Niệm các chiến sĩ VNCH và Đồng Minh Úc tại Đài Tử Sĩ Chiến Tranh VN tiếp theo cuộc biểu tình.

Chọn chủ đề cho cuộc biểu tình 30/4 năm 2011 là:

“Giải thể tà quyền CSVN lập tức và vô điều kiện là con đường ngắn nhất để bảo vệ Đất Nước và trả lại Tự Do, Dân Chủ và Nhân Quyền thật sự cho người dân Việt Nam”

Đề nghị và kêu gọi Cộng Đồng Người Việt Tỵ Nạn trên toàn thế giới đồng loạt tổ chức các cuộc biểu tình hoặc lễ tưởng niệm ngày Quốc Hận 30 tháng 4 vào đúng ngày này năm nay, đồng thời đòi hỏi nhà cầm quyền và đảng CSVN phải giải thể lập tức và vô điểu kiện tương tự như đòi hỏi mà Cộng Đồng Người Việt Tự Do Úc Châu đã đưa ra.

Khuyến khích Cộng Đồng của các Tiểu bang và Lãnh thổ Úc Châu tiếp tục tổ chức các cuộc biểu tình trước Quốc Hội của Tiểu bang và Lãnh thổ của mình trước hoặc sau ngày 30/4 để đòi hỏi nhà cầm quyền độc tài CSVN phải giải thể lập tức và vô điều kiện.

Ban Chấp Hành Cộng Đồng Người Việt Tự Do Úc Châu xin trân trọng kính mời toàn thể đồng hương trên khắp Úc Châu, đặc biệt là các bạn trẻ, sinh viên, học sinh tham dự thật đông đảo cuộc biểu tình hổ trợ đồng bào quốc nội quan trọng này của cộng đồng chúng ta.

Muốn biết thêm chi tiết, xin quý vị vui lòng liên lạc với Ban Chấp Hành Tiểu Bang hoặc Lãnh Thổ nơi mình cư ngụ.

TM. BCH-CĐNVTD-UC
Nguyễn Thế Phong
Chủ tịch

Gadhafi's aides in touch with U.S

Gadhafi's aides in touch with U.S. but unclear on intentions

From Elise Labott,
CNN Senior State Department Producer
March 24, 2011 -- Updated 0005 GMT (0805 HKT)

Washington (CNN) -- Members of Moammar Gadhafi's inner circle are contacting other Arab states and the United States, but have been unclear about their intentions, senior U.S. officials said.

Gadhafi's inner circle contacts U.S. http://edition.cnn.com/video/?/video/bestoftv/2011/03/23/exp.nr.elise.labott.gadhafi.circle.cnn

In an interview on Tuesday, Secretary of State Hillary Clinton raised the prospect that Gadhafi and his inner circle were exploring their options, including seeking a way to leave Libya to escape a sustained bombing campaign by U.S.-led forces.

''We've heard about other people close to him reaching out to people that they know around the world," Clinton told ABC News. She described the communications as the Libyans exploring options and asking "What do we do?" "How do we get out of this?" "What happens next?''

In the interview, Clinton cautioned that some of what U.S. intelligence was picking up was probably "game playing" and "theater" and that the Libyan leader was unpredictable.

Abdullah Sanussi, Gadhafi's close confidant and brother-in-law, has called the State Department almost daily, and Foreign Minister Musa Kusa has also reached out several times, senior U.S. officials told CNN.

Additionally, Arab allies have told U.S. officials they have been contacted by members of Gadhafi's inner circle.

However, the officials said that none of Gadhafi's inner circle has indicated Gadhafi was ready to leave, nor have any of them suggested they are ready to abandon Gadhafi.

"They are indeed reaching out, but it's not clear to what end," one senior official said. "It's not clear what's the purpose of all these calls."

There are "no serious indications" that Gadhafi might leave the country, a U.S. intelligence official told CNN. The official said Gadhafi is not going to give up power or walk away from Libya -- "he's all in."

On Wednesday, Clinton was more vague about Gadhafi's intentions, but she suggested the international campaign was putting pressure on the regime. She told reporters during an event at the State Department that, "Gadhafi has a decision to make, and the people around him each have decisions to make."

"It will be up to Gadhafi and his insiders to determine what their next steps are, but we would certainly encourage that they make the right decision and not only institute a real, comprehensive cease-fire but withdraw from the cities and end the military actions and prepare for a transition that does not include Col. Gadhafi," she said.

In Cairo, Egypt, Defense Secretary Robert Gates suggested there were "a number of possible outcomes" of how the Libyan story might end, but that it would be up to Libyans themselves, specifically mentioning those closest to the Libyan ruler.

"Whether there are major defections, further major defections within his own ruling circle, whether there are divisions within his family, there are a variety of possibilities, it seems to me," he said.

Gates suggested the political calculus inside Libya might change thanks to American and coalition airstrikes that have grounded his planes and destroyed some of his tanks and other heavy military equipment.

"A lot of people who were in opposition and who played a role in the early days have hunkered down and it may be the changed circumstances where he (Gadhafi) can't use his aircraft and where he is more challenged using his armor -- they may return to the fight." Gates said at a question-and-answer session in Cairo. "We just don't know that now."

CNN's Pam Benson and Charley Keyes contributed to this report.